Kan narcisme genezen worden?

Genezing van complexe trauma’s is een lastige klus vol uitdagingen, omdat de schade verweven is met duizenden ervaringen die vanaf jonge leeftijd diep in iemand zijn vastgekoekt. Het kan voelen alsof je een kilometerlange draad probeert te ontwarren die al tientallen jaren in een wasmachine heeft gedraaid.

Omdat narcisme een posttraumatische aandoening is, kunnen we dezelfde vraag stellen: kan het genezen worden? Het korte antwoord, zoals de meesten al weten, is nee. Het lange antwoord laat echter meer nuances en mogelijkheden zien.

Het eerste wat je moet overwegen is: vertoon je verborgen of openlijk narcisme? Dit is cruciaal om te weten, omdat de weg naar genezing zal verschillen afhankelijk van het soort narcisme dat je hebt.

Openlijk narcisme

Openlijke narcisten zullen de meeste moeite hebben om van hun narcisme te genezen, omdat ze verslaafd zijn aan de kick. Ze zijn er vast van overtuigd dat ze speciaal zijn en hebben hun hele leven lang narcistische bevoorrading gekregen, en beide zijn heel moeilijk los te laten. Waarom zou je normaal zijn als je machtig kunt zijn?

Openlijke narcisten functioneren meestal binnen een sociale hiërarchie die hun narcisme versterkt. Denk aan de spirituele leider of het gouden kind van de familie. Er zijn externe krachten in het spel die hun specialiteit versterken. Narcistische ouders kunnen hun vaardigheden altijd op hun kinderen aanscherpen en voelen zich superieur door het simpele feit dat ze het kind hebben voortgebracht. Kinderen worden ook geconditioneerd om hun ouders als speciaal en machtiger dan zichzelf te zien. Deze dynamiek kan bedwelmend werken voor de ouder.

Gouden kinderen krijgen op hun beurt ook bevestiging van hun ouders. Samen versterken de narcistische ouder en het gouden kind elkaars narcisme. Zelfs eenzame wolven hebben meestal een constante voorraad nietsvermoedende doelpersonen om uit te putten. Zolang de stroom van narcistische bevoorrading kan worden gehandhaafd, waarom zou je dan stoppen?

Stel dat de openlijke narcist zonder bevoorrading komt te zitten, of zijn positie in de hiërarchie verliest. Wat dan? Wat hen te wachten staat is het karma van een leven lang hun ware zelf ontkennen. Giftige schaamte, woede, paniek en leegte wachten hen. Zullen ze door de donkere nacht van de ziel gaan, verraderlijk lijden en transformatie ondergaan, zodat ze aan de andere kant weer normaal kunnen zijn?

Ja, genezing van narcisme leidt tot niets bijzonders. Dat is juist het punt. Je bent niet bijzonder omdat je dat in je hoofd hebt besloten. Je bent een levend, ademend mens met de taak om je gaven te actualiseren en bij te dragen aan de wereld. Echt zijn levert echte beloningen op, maar brengt ook uitdagingen en verantwoordelijkheid met zich mee. Er is geen magische ontsnapping. Daarvoor heb je samenwerking en nederigheid nodig. Empathie. Geduld. Macht delen. Verantwoordelijkheid. Een gezond mens zijn is moeilijk en ongemakkelijk.

Maar hoe zit het met de andere kant van de medaille?

Verborgen/kwetsbaar narcisme

De verborgen narcist heeft een andere uitdaging. Waar de openlijke narcist voortdurend bevestiging krijgt van buitenaf, heeft de verborgen narcist niets. In alle opzichten lijken ze normaal. Zelfs saai. Er is niets bijzonders aan hen. Toch ligt hun ‘bijzonderheid’ buiten het zicht. In de krochten van hun innerlijke schaduw, op de loer, wachtend om zich te manifesteren wanneer ‘de tijd rijp is’.

Verborgen narcisten kunnen de partners zijn van openlijke narcisten. Verborgen narcisme kan zelfs de verloren kinderen en zondebokken van een narcistische familie besmetten. Verborgen narcisten zijn de vergeten mensen, die zich in het volle zicht verbergen. Zij zijn degenen die herhaaldelijk door narcisme zijn gekwetst, zonder de voordelen van het speciaal zijn. Ze zijn zo hard beschaamd en getraumatiseerd dat ze zich van hun omgeving hebben afgesplitst. Om met hun geestelijke gezondheid intact te overleven, hebben ze een ‘speciale’ versie van zichzelf gecreëerd. Dit lijkt veel op de openlijke narcist, behalve dat de verborgen narcist zijn valse zelf niet van buitenaf versterkt krijgt. Meestal voelen ze schaamte, maar ze kalmeren zichzelf door zich voor te stellen dat ze speciaal zijn.

In de afgelopen jaren, terwijl ik meerdere boeken schreef over narcisme en narcistisch misbruik, ontdekte ik mijn eigen verborgen narcisme. Het is zo verraderlijk, zo moeilijk te zien, dat zelfs iemand die jarenlang over het onderwerp heeft nagedacht, het een tijdlang over het hoofd heeft gezien. De verborgen narcist gelooft dat hij eerlijk en liefdevol is en zelfs slachtoffer. Waar zit daar het narcisme in?

Verborgen narcisme is een onderwerp op zich, maar het belangrijkste kenmerk is de schaduwrijke manier waarop het werkt. Zelfs als iemand geen NPS heeft, kan hij of zij narcistisch gedrag vertonen waarvan hij of zij zelf niet ziet dat het wordt gevoed door narcistische verwondingen. Het wordt verborgen door hun schaduw, en openlijke narcisten kapen het voor hun eigen doeleinden. Zelfs één snedige opmerking of kleine handeling, zorgvuldig gericht op de doelpersoon, kan een explosie veroorzaken bij de ander en narcistische bevrediging geven. Het lijkt onschuldig, maar onder de oppervlakte is de narcistische ijsberg enorm groot. Dit is het meest angstaanjagende aspect van verborgen narcisme.

De verborgen narcist zal dus waarschijnlijk geen genezing zoeken, omdat hij het probleem niet ziet. Bovendien heeft hij zoveel pijn en kampt hij met zoveel schaamte en trauma’s dat hij geen manier kan vinden om zelfs maar naar zichzelf te kijken. Naar binnen kijken is zo pijnlijk dat de meesten dat waarschijnlijk nooit zouden durven. Er is geen externe versterking die hun narcisme in toom houdt, maar er is wel interne pijn die hen in de weg staat.

Geen uitweg

Narcissisme komt op manieren naar buiten die we ons niet kunnen voorstellen. We kunnen allemaal op narcistische copingmechanismen leunen als de integriteit van ons zelf in gevaar is. Verborgen en openlijke narcisten komen vaak in relaties terecht, wat elkaars narcissisme versterkt en beide partijen ervan afleidt om hun eigen waarheid te zien. Pijn houdt ons vast. Ontkenning houdt ons vast. Conditionering houdt ons vast. Woede houdt ons vast. Schaamte houdt ons vast. Trauma houdt ons vast. Externe bevestiging houdt ons vast. Het is geen makkelijke taak om narcisme te zien, te accepteren en te genezen.

Wij mensen zijn gedoemd om tekort te schieten. Daarom hebben we hulp van buitenaf nodig. Een gemeenschap van mensen, een morele code en een God die ons liefheeft en ons begeleidt in tijden van pijn en wanhoop.

Een hogere macht vinden

Omgaan met narcisme is moeilijk. In elke relatie en in elke sociale groep zijn machtsstrijd en hiërarchie onvermijdelijk.

Relaties zijn per definitie gebaseerd op het vestigen en sturen van macht, met als beste resultaat een machtsbalans. Wederzijdse behoeften worden liefdevol vervuld en fouten worden besproken en uitgepraat. Niemand is perfect, maar liefde geneest en begeleidt de relatie voldoende om te kunnen functioneren.

In andere gevallen kan het zo uit de hand lopen dat het soms moeilijk is om te bepalen wie er narcistischer is. Het misbruik is overduidelijk voor iedereen behalve voor degene die het misbruikt wordt. Er zit zelfs een vleugje narcisme in codependent gedrag, waarbij de codependent zijn godcomplex uitleeft door te denken dat hij iemand anders kan redden. Het is een troebel landschap.

Bovendien is een beetje gezond narcisme nodig om je behoeften in de wereld te vervullen. Je moet jezelf als bijzonder genoeg beschouwen om serieus genomen te worden en je groei te ondersteunen. Narcisme is niet slecht. Het wordt pas slecht als het corrupt wordt.

Maar waarom wordt het corrupt?

De kracht van de gemeenschap

Ik zou zeggen dat grootsheid in toom wordt gehouden door de moraal van onze groep. Iedereen heeft het potentieel voor oneindige kracht. Maar het actualiseren van die kracht hangt af van de samenleving waarin we leven. Het is super belangrijk dat er mensen zijn die ons kracht geven, maar ons ook in toom houden. We moeten weten wat wel en niet mag. Wat goed is en wat fout is. Wat moreel is.

Zelfs als we een set morele waarden en principes hebben, is het moeilijk om je daaraan te houden. We moeten het gevoel hebben dat er een goede reden voor is. Afdwalen is zo makkelijk als we niet verantwoordelijk worden gehouden. Waarom zou je niet manipuleren en domineren om controle te krijgen? Dat is vaak de weg van de minste weerstand. Dit geldt vooral voor de stedelijke cultuur, waar mensen in steden vol anonieme gezichten leven. Maar ook families die geïsoleerd zijn van een grotere groep kunnen op dezelfde manier corrupt worden.

Mensen hebben iets zinvols en rechtvaardigs nodig om na te streven, gevoed door liefde voor de mensen in onze stam of gemeenschap. Mensen bloeien op als ze een doel hebben, als ze in overeenstemming zijn met God zoals zij God begrijpen. Een man kan vervuld zijn van een gevoel van missie en moed als hij verliefd wordt op een goede vrouw en in de ogen van hun eerste kind kijkt. Een vrouw kan zich verbonden en gesterkt voelen door zusterlijkheid en broederschap, door leden van haar gemeenschap die voor haar zorgen en haar aan een rechtvaardige morele code houden. Ze wordt niet gesterkt door ongebreidelde grootsheid, maar door gedeelde menselijkheid en een gedeeld doel. Ze bidt tot haar God zoals zij God begrijpt, en haar behoeften worden vervuld. Waarom zou ze nog meer nastreven? Ze heeft alles wat ze nodig heeft.

Oorspronkelijke breuk

Trauma kan een breuk veroorzaken in dit harmonieuze proces. Oorlog. Hongersnood. Armoede. Ballingschap. Veel families raken de weg kwijt als ze hun erfgoed verliezen. Vaak heeft de matriarch of patriarch van die familie zich afgescheiden of is hij of zij weggerukt uit zijn of haar familie van oorsprong. Hierdoor raakten ze geïsoleerd in een wereld die hen niet wilde hebben. Hun gekwetstheid maakte hen groots en verbitterd, en ze ontwikkelden een narcistisch zelf om dit te compenseren. Ze vonden een partner die hun narcisme faciliteerde en ze kregen kinderen. De narcistische familie was geboren en het narcisme verspreidde zich. Absolute macht corrumpeert absoluut. Zonder een hogere macht om de narcist in toom te houden, tiert het narcisme welig.

Zonder een hogere macht wordt narcisme je god. Dus als iemand van zijn narcisme wil genezen, moet hij dit begrijpen en zich afvragen: Wat is mijn god? Moet hij een spirituele weg inslaan in zijn zoektocht naar God? Zal hij zich met nederigheid en openheid aansluiten bij een gemeenschap, bereid om te dienen in plaats van zichzelf voor te stellen als de goddelijke leider?

Ik geloof dat liefde, acceptatie en gedeelde schaamte het genezingsproces kunnen starten. Het heeft me enorm geholpen, hoewel ik een extreem gemotiveerd persoon ben. Ik heb nog veel werk te doen, maar er is een enorme verschuiving geweest in mijn zelfrespect en moraliteit. Ik weet hoe ik de integriteit van mezelf fel kan verdedigen en tegelijkertijd concessies kan doen. Ik geef eerst en vooral mezelf kracht, maar streef er vervolgens naar om de mensen in mijn leven zo goed mogelijk te empoweren en lief te hebben. Ik faal vaak. Ik heb veel mensen gekwetst met mijn onbewuste narcisme en gebrekkige moraal. Mijn kernwonden veroorzaken nog steeds schade in mijn relaties, maar ik streef er altijd naar om weer op te staan, een les te leren en een beter geïntegreerd mens te worden.

Dit alles zou echter niet mogelijk zijn geweest zonder mijn spirituele ontwaking.

Een kloof in bewustzijn

Toen ik zesentwintig was, had ik ruzie met mijn partner en stond ik op het punt om te ontploffen. Ik werd zelfs gewelddadig. Dit maakte me zo bang dat ik ons huis uit rende en de straat op rende, gedreven niet alleen door woede, maar ook door het verlangen om weg te komen van de disfunctionele puinhoop die ik in zeven jaar tijd had gecreëerd. Toen kwam ik aan het einde van de straat. Mijn vuisten waren gebald, ik ademde snel en oppervlakkig, mijn kaken en schouders waren gespannen en ik was ten einde raad. Wat kon ik nog meer doen? Ik stond op het punt om te ontploffen…

En dat deed ik. Het was de meest vredige, prachtige en betekenisvolle ervaring van mijn hele leven. Mijn handen ontspanden zich, mijn ademhaling kalmeerde en mijn kaken en schouders werden soepeler. Ik voelde me alsof ik op een strand stond op een rustige zomerdag. Ik wist het.

Wat wist ik? Gewoon dat Gods vinger me had aangeraakt. En als een bliksemflits werd ik getroffen door bewustzijn. Ik was voor het eerst in mijn leven bewust. De hypnose van onbewustheid was doorbroken.

Maar niet verbrijzeld. Het was slechts een barst. Maar dat was genoeg. Er werd een streep getrokken in mijn geschiedenis en ik begon aan een heel andere reis. Sindsdien heb ik veel fouten gemaakt en enorm geworsteld om alles op een rijtje te krijgen, maar stap voor stap kwam het langzaam samen. Ik moest vele lagen en tranen laten vallen, tot talloze inzichten komen en zoveel meemaken om uit te groeien tot de persoon die ik nu ben. Maar zonder die breuk in mijn bewustzijn zou dat allemaal niet mogelijk zijn geweest. Zonder die kleine barst die in mijn harde ego-schil verscheen door de bliksemflits die me die dag trof.
Kan een narcist genezen zonder bewustzijn? Ik heb daar mijn twijfels over. Wanneer het ware zelf een opening vindt, geloof ik dat de waarheid je zal vinden, of je dat nu wilt of niet. Ik geloof dat dit is waar doelpersonen van narcistisch misbruik op hopen. Dat de narcist op een dag door de bliksem wordt getroffen en zijn fouten inziet.

Niet iedereen wordt wakker. Sommigen gaan onbewust door het leven en verlaten dit leven onbewust, misschien zien ze de waarheid voor het eerst als ze door die gouden poorten gaan. Wie weet? Het is niet jouw verantwoordelijkheid om hen ‘wakker te maken’. Jouw missie is om te werken aan je eigen ontwaking, en door je licht helder te laten schijnen, hopelijk anderen te inspireren en wakker te maken door je wezen. Niets meer, niets minder.

Als je tijdens je reis te maken krijgt met je eigen narcisme, hoop ik dat dit artikel je helpt om wat perspectief te krijgen en je inspireert om een meer geïntegreerd, geactualiseerd, krachtig en toch liefdevol mens te worden.