Weet een narcist dat hij een narcist is?

De weg naar het besef dat je een narcist bent, is lastig en vol bochten.

Eerst moet er een soort vonkje zijn. De meeste narcisten doen geen moeite om meer te weten te komen over narcistisch misbruik. Ze weten misschien wel dat narcisten opscheppen en zichzelf belangrijk vinden. De narcist geeft misschien toe dat hij misschien wel zo is, maar redeneert het weg: Tuurlijk, maar wat is er mis met zelfvertrouwen? zeggen ze dan. Veel mensen scheppen op over zichzelf. Beter dan een stille loser zijn.

Nu kennis over narcisme en Cluster B-persoonlijkheidsstoornissen zich als een lopend vuurtje verspreidt onder het grote publiek, zijn veel narcisten misschien wel door hun ex-geliefden, vrienden of familie een narcist genoemd. Hierdoor ontstaan er kleine barstjes in het bewustzijn van de narcist en dringt het besef door dat narcistisch gedrag een concept is.

Misschien komt de narcist een artikel tegen of zoekt hij het onderwerp op. Aan de andere kant van het spectrum kan een narcist een therapeut zijn of werkzaam zijn in de geestelijke gezondheidszorg. Ze kennen alle terminologie en concepten. Ze zijn misschien goed thuis in Freud, Jung, Kernberg, CBT, DBT, enzovoort.

Maar welke weg ze ook inslaan, alles wat een narcist in dit stadium heeft, is cognitieve kennis over narcisme en een vaag vermoeden dat ze er misschien een zijn.

De narcist van de narcist

Hoe meer we over narcisme leren, hoe ingewikkelder het wordt. We weten dat er verborgen narcisten zijn die in de schaduw op de loer liggen. Wij weten waarschijnlijk niet dat zij narcisten zijn. Hoe kunnen zij dat dan wel weten?

Bovendien worden verborgen narcisten meestal het slachtoffer van openlijk narcisten in een codependent hiërarchie van twee personen, waarbij ze in het proces onvervalste, pure narcistische bevoorrading worden. Als ze zich verdiepen in narcistisch gedrag, zullen verborgen narcisten zichzelf al snel zien als het slachtoffer van narcistisch misbruik. Naarmate ze zich verder in het onderwerp verdiepen, raken ze steeds meer overtuigd van hun slachtofferschap. Hun narcisme zat al diep begraven, en nu is er nog een hoop puin bovenop gegooid.

Er is echter een weg naar verlichting voor de codependent verborgen narcist. Naarmate ze werken aan hun genezing en herstel, worden ze immuun voor verder misbruik. Ze beginnen het trauma, de giftige schaamte en schuldgevoelens van hun narcistische relatie los te laten, en hun zelfvertrouwen groeit.

Hoewel hun slachtofferhouding blijft bestaan, komt er iets anders naar boven. Verborgen narcisten zijn verborgen omdat ze de ruimte en macht ontbraken om hun narcisme te uiten. Misschien zijn ze opgegroeid in een narcistische familie of zijn ze al vroeg in hun leven in een langdurige narcistische relatie terechtgekomen. Hoe dan ook, naarmate ze herstellen en genezen, krijgen ze de ruimte en macht om een openlijke versie van zichzelf te worden: een narcist.

Als gevolg daarvan verandert deze narcist geleidelijk van verborgen naar openlijk narcisme. Uiteindelijk komen de tekenen van hun stoornis als onkruid tevoorschijn. De nieuw openlijk narcist eist meer aandacht, wordt luidruchtiger en arroganter, en gaat meer uitbuiten en met zichzelf bezig zijn — misschien zelfs met psychopaat, doelgericht gedrag.

Hoe harder de narcist de wereld in duwt, hoe meer de wereld terugduwt.
Vroeger zweefden de grootsheidfantasieën gewoon rond in het hoofd van de narcist. Nu ze eraan werken om deze waanideeën in de wereld te manifesteren, krijgt de realiteit de kans om hen uit te dagen. En hoewel hun ontkenning sterk is, spreekt hun gedrag voor zich. Dit komt uiteindelijk tot een hoogtepunt.

Narcist ontmoet de realiteit

In dit deel van het verhaal kruisen de paden van de verborgen en openlijke narcist elkaar. De narcist heeft een reeks geïdealiseerde, afgewaardeerde en afgedankte relaties achter zich. Hij is door meerdere partners beschuldigd van misbruik. Hij ziet mensen in zijn familie en vriendenkring trouwen, zich settelen en een relatief normaal, drama-vrij leven leiden (tenminste in vergelijking met de narcist). De leeftijd haalt de narcist in. Ze voelen zich als een personage uit Twilight; een onsterfelijke vampier die zich moet voeden om in leven te blijven terwijl ze toekijkt hoe de sterfelijke wereld aan hen voorbijgaat.

In het begin was de narcist verblind door zijn stoornis. Dit maakte hen niet anders dan elke andere tiener of jongvolwassene met grote ogen, vol durf en hoop, die de wereld wilde leren kennen en veroveren.

Jonge liefde lijkt veel op narcistische ‘liefde’. De eerste zes maanden zijn bedwelmend, omdat de jonge geliefden onafscheidelijk zijn, elkaar ‘love bombing’ geven en elkaar ‘idealiseren’ tot ze zichzelf verliezen. Wat kan er narcistisch zijn aan iets dat zo puur en romantisch is?

De narcist nadert echter de middelbare leeftijd en heeft net zijn laatste partner afgedankt. Hij kijkt terug op de roekeloze eerste maanden van zijn relatie, en die lijken niet meer zo magisch en rooskleurig. Misschien was het zelfs disfunctioneel en misleidend. Een jonge liefdesmentaliteit past niet bij iemand van hun leeftijd. Er rijzen moeilijke vragen, terwijl een verontrustend gevoel opkomt uit die lang verwaarloosde, diepe grot in de ziel van de narcist.

De lang gevreesde schaduw komt tevoorschijn

Dit is het deel van de reis waar de narcist de waarheid omarmt, of vervalt in een permanente staat van cynische, boze ontkenning.

Narcissisme is een compensatiestrategie voor diepgaand complex trauma. In hun kindertijd hebben narcisten waarschijnlijk chronische verwaarlozing meegemaakt. Ze werden waarschijnlijk gecontroleerd en gebruikt voor de doeleinden van hun ouders. De narcist werd alleen gewaardeerd op basis van zijn daden of uiterlijk. Ze werden waarschijnlijk ernstig emotioneel misbruikt, en nog erger.

Geen enkel kind kan dit aan. Dus wordt het ware zelf van het kind in de schaduw van de narcist geduwd, samen met al het trauma en de pijn. Het blijft daar, onbewust en onderdrukt, terwijl het wordt vervangen door een geïdealiseerde, grandioze versie die het valse zelf wordt genoemd.

We willen ons allemaal normaal voelen en als normaal worden gezien in de wereld. Narcisten zijn niet anders. Gedurende hun leven kan de realiteit hun valse zelf hebben doorboord en een deel van hun schaduw blootgelegd, wat enorme pijn met zich meebrengt. Diep in de krochten van hun ziel dragen narcisten angst en giftige schaamte met zich mee. Ze dragen het verdriet van een verloren jeugd en het verraad van de mensen van wie ze meer hielden dan het leven zelf. Weten dat je een narcist bent omdat je wat artikelen en boeken hebt gelezen, is één ding, maar geconfronteerd worden met de volle realiteit en alles wat zich in je schaduw bevindt loslaten, is iets heel anders.

Op een kruispunt

Wanneer een narcist de waarheid onder ogen ziet, kan hij suïcidaal worden. Hij kan de wil, kracht of het ondersteunende netwerk missen om zijn schaduw te verkennen en te integreren. Sommige narcisten komen in een levenssituatie terecht waar hun grandioze valse zelf niet mee om kan gaan. Ze worden oud, of de narcist verliest zijn rijkdom, uiterlijk en macht. Misschien hebben ze alle mensen in hun leven opgebrand, door ze af te danken, te verraden of zo te frustreren dat ze zijn weggegaan.

Voor veel narcisten is er geen weg vooruit en geen weg terug. De weg van waanideeën en fantasieën loopt dood, terwijl de weg naar hun ware zelf geblokkeerd wordt door een stortvloed van schaamte, angst, woede, schuldgevoelens en verdriet. De narcist voelt dat het hem zal doden als hij te ver in het vuur in zichzelf loopt.

In zulke gevallen laat de narcist zich helemaal opslokken door zijn ontkenning. Hij trekt zich terug uit de wereld en brengt zijn laatste dagen door met piekeren over alle mensen die hem ‘verraden’ hebben. Veel narcisten duiken in de paranoïde wereld van complottheorieën en projecteren hun onderdrukte schaduw op kwaadaardige overheidsinstanties, elites en etnische minderheden die de beschaving dreigen te vernietigen.

De narcist die leeft om de waarheid te zien

In zeldzame gevallen kan er een echt bijzondere narcist opduiken. Terwijl hij de weg van waanideeën en fantasieën bewandelt, ontstaat er plotseling een grote barst in de illusie. Misschien gebeurt dit tijdens de nasleep van de laatste mislukte relatie van de narcist. Een gelukstreffer. Een magisch moment. Een vinger van God. Voor een fractie van een seconde wordt de narcist zich volledig bewust van zijn ware essentie. Het bewustzijn bezoekt hem en hij ziet even voorbij de illusie van zijn grootsheid en valse zelf.

Nu hij de waarheid heeft gezien, kan de narcist niet meer terug naar de status quo. Hij is nog steeds een narcist, maar hij heeft een glimp opgevangen van wat erachter schuilt. En dus begint hij aan een weg van leren en het onder ogen zien van zijn pijnlijke emoties. Hij ondergaat therapie en accepteert met tegenzin pijnlijke waarheden. Hij rouwt. Hij onder ogen ziet en laat zijn schaamte los. Hij huilt. Hij worstelt. Hij loopt moedig door het spookachtige, verraderlijke pad naar zijn ware zelf, bevend en doodsbang, maar niettemin vastberaden. Hij beleeft vele, vele donkere nachten van de ziel.

Ondertussen blijven ze hun narcistische neigingen uitleven. Maar in de loop der jaren groeit hun bewustzijn. Hun patronen veranderen en ze accepteren met tegenzin dat ze niet zijn wie ze leken te zijn. Hun grootsheid neemt af en hun nederigheid neemt toe. Ze hebben zware dagen, vooral wanneer ze de waarheid over hun opvoeding onder ogen moeten zien. Ze rouwen om de dood van hun kindertijd. Ze vinden een manier om voor zichzelf te huilen. Ze beginnen hun gedrag te controleren en zich los te maken van hun narcistische neigingen. Uiteindelijk, met voldoende inspanning, komt de realiteit volledig in beeld en zien ze het: Ik ben een narcist.

In plaats van de gruwel van wie ze zijn bij de Golden Gates onder ogen te zien, doet de bewuste narcist dat al tientallen jaren eerder. Sommige dingen veranderen en transformeren in de loop der jaren, andere nooit. De narcist leert vrede te sluiten met wie hij is en doet het beste met wat hij heeft.

Dit is het beste scenario. In alle andere gevallen zal zo’n mooie afrekening nooit komen. De narcist met waanideeën zal nooit echt weten wie hij is en zal dit leven verstikt doorbrengen in het verwarde, afbrokkelende imperium van zijn fantasiewereld, met misschien een betere kans in het volgende leven.