Hoe familie zondebokken 'narcisten' worden

Als je goed kijkt, kunnen sommige zondebokken narcisten lijken, maar niet zoals je zou denken en niet door hun eigen schuld. Het zijn reactieve narcisten, die proberen een beetje trots te behouden binnen hun familie-marteling.

Wie is de zondebok?

De wrok van de narcist verdwijnt nooit; hij onderdrukt die alleen maar. De narcist heeft iemand nodig om zijn verdrongen woede op af te reageren: een ‘slecht’ kind in het gezin. De narcist ziet meestal het op één na oudste of meest kwetsbare kind als het probleemkind en richt zich op hen als doelpersoon met voortdurende afkeuring en mishandeling.

Waar het gouden kind in een narcistische familie niets verkeerd kan doen, kan de zondebok niets goed doen. De zondebok wordt altijd in een negatief daglicht gesteld, ongeacht de realiteit, keer op keer, dag in dag uit.

Andere kinderen in het gezin volgen onbewust het voorbeeld van de narcist en gebruiken de zondebok als een kans om hun eigen onuitgesproken wrok en schaamte kwijt te raken. De zondebok is meestal de eerste die zich misdraagt of symptomen van een psychische aandoening vertoont, vanwege de ondraaglijke last om de vuilnisbak te zijn voor de collectieve giftige emoties van hun gezin.

De reactie van de zondebok op misbruik

Als reactie op de voortdurende kleinering door hun familie kan de zondebok zichzelf ‘opblazen’ en grootsheid gebruiken om de verlammende schaamte die hij met zich meedraagt van zich af te schudden. Hij kan opscheppen, terugslaan of gewoon proberen grenzen te stellen of zijn leed onder woorden te brengen. De rest van de familie gaat hier op twee manieren mee om, afhankelijk van de situatie:

1. Aanvallen: Wanneer de zondebok zichzelf opportunistisch opblaast door grootsheid te gebruiken om gevoelens van minderwaardigheid en waardeloosheid te compenseren, zal de rest van de familie de zondebok belachelijk maken en aanvallen om hem ‘op zijn plaats te zetten’. Dit komt het meest voor aan de eettafel of in de woonkamer, wanneer iedereen met elkaar in gesprek is en de zondebok ‘het aandurft’ om voor zichzelf op te komen.
2. Provoceren: Als andere familieleden zich onzeker voelen of een teveel aan negatieve emoties hebben waar ze vanaf willen, prikken ze de zondebok opzettelijk in zijn of haar pijnlijke punten (die zijn gecreëerd door de narcistische ouder). Dit dwingt de zondebok om zijn of haar waarde te overdrijven om de schaamte van deze aanvallen af te weren.

De trieste realiteit van een narcistische familie

In een narcistische familie heeft iedereen een zekere mate van narcisme, omdat niemand kan ontsnappen aan de grandioze verwachtingen van de narcistische ouder. Net als griep verspreidt het zich na verloop van tijd naar alle leden van het gezin, omdat ze zo met elkaar verstrengeld zijn. Het belangrijkste verschil is hoe elke persoon erop reageert.

Het verloren kind fantaseert stilletjes over zijn grootsheid, omdat niemand dat in de echte wereld erkent. Het gouden kind leeft zijn narcisme uit in de ogen van de narcistische ouder. Het goddelijk kind (de jongste) geniet van zijn grootsheid door lief en schattig te zijn. De zondebok uit zijn grootsheid in korte, wanhopige uitbarstingen die nooit worden getolereerd. De zondebok wordt psychologisch gemarteld met schaamte en snakt altijd naar lucht (eigenwaarde).

Het familiedrama dat door de narcistische ouder wordt gecreëerd, kan niet worden genegeerd en zorgt ervoor dat de gezinsleden een ‘narcistische mentaliteit’ ontwikkelen, waarbij het leven draait om het proberen aan de ‘goede’ en ‘betere’ kant van de schaal te blijven.

Dualiteit, d.w.z. goed en slecht, wordt realiteit. Liefde, troost, zorg, ontwikkeling, empathie – niets van dat alles wordt geboden. De balans is alles, overschaduwt de hele familie-ervaring en verstikt elk gevoel van spirituele rust dat iemand zou kunnen ervaren. Naarmate de onderdrukking in het collectieve gezin toeneemt, is het de zondebok die de last voor alle anderen draagt.

De moeilijke ontsnappingsstrategie van de zondebok

Hoe ontsnapt een zondebok aan deze ondraaglijke, eeuwige hel?

Niet gemakkelijk.

Maar het is wel mogelijk. Eerst moet de zondebok erkennen dat de schade diep in hem of haar verankerd is en zijn of haar pogingen tot herstel zal belemmeren.

De zondebok moet ook erkennen dat hij nooit redding zal vinden in zijn ouderlijk huis – hij moet naar een nieuw speelveld verhuizen. De zondebok moet het Sisyfusachtige streven naar goedkeuring van zijn narcistische familie loslaten.

De zondebok moet bovenal zijn grootsheid als copingmechanisme loslaten en in plaats daarvan geleidelijk zijn woede over het feit dat hij mishandeld wordt, erkennen.

Door de behoefte aan goedkeuring van hun familie en hun copingmechanismen los te laten, valt de zondebok in een put van pijn, vrees en onzekerheid. Alleen in de wildernis van de wereld, verlamd door schaamte, woede en trauma, zal de zondebok geneigd zijn om in nieuwe groepen en situaties te stappen waar hun rol kan worden herhaald door middel van herhalingsdwang. Hij moet altijd opletten voor dit onbewuste proces.

De zondebok moet zorgvuldig een nieuwe identiteit creëren en de moed hebben om zijn oude identiteit af te werpen. Het is natuurlijk mogelijk voor hem om niet langer de ‘waardeloze idioot’ te zijn als hij deze realiteit kan creëren. Hij bereikt dit door zijn overtuigingen over zichzelf in twijfel te trekken en nieuwe ervaringen op te doen die de leugens van zijn familie van herkomst tegenspreken.

De duisternis onder ogen zien

De schaduw van de zondebok zal hun zwaarste last zijn. De positieve eigenschappen die hun narcistische familie afwees, zijn er nog steeds, ondergedompeld in giftige schaamte, trauma en wanhoop. Het zal super moeilijk zijn om hierin te duiken en deze eigenschappen terug te winnen.

Na verloop van tijd zal de zondebok leren dat hun strengste criticus niet hun narcistische ouder en familie was, maar zijzelf. Deze blijft bij hem of haar als een kritische stem in hun hoofd, die hem of haar lastigvalt en alles wat hij of zij doet aanvalt. Het onderzoeken en blootleggen hiervan is cruciaal voor het herstel.

De zondebok zal hulp nodig hebben. Zijn schaduw is veel formidabeler dan die van anderen, en om door de diepten te navigeren heeft hij een reddingslijn naar de oppervlakte nodig, anders kan die hem verzwelgen. Een therapeut, een steungroep, zelfs een vriend die vol liefde is, kan dit in verschillende mate bieden en het touw een ‘duwtje’ geven om ervoor te zorgen dat de zondebok in orde is wanneer de diepten van zijn schaduw hem overweldigen.

De krijger-zondebok

De zondebok is, in tegenstelling tot wat zijn familie denkt, een krijger met een monsterlijke wil. Hij heeft de hel doorstaan en is op de een of andere manier overeind gebleven. Zijn vasthoudendheid is ongeëvenaard, en wanneer deze wordt weggeleid van de shitstorm van zijn familie, kan deze worden gekanaliseerd naar herstel met een diepgaand effect.

Ten slotte, en het allerbelangrijkste, moet de term ‘zondebok’ opgeschreven worden, aan de muur worden gehangen en elke dag bekeken worden. Als iemand de weg naar herstel inslaat en de talloze dagen van hel en verwarring doorstaat, komt er een dag dat hij zich klaar voelt om die term los te laten en een nieuwe manier van zijn te omarmen waar geen termen nodig zijn.

De zondebok is een mens die complex, verschrikkelijk en geweldig tegelijk is, met het potentieel om alles te zijn. Wanneer de zondebok zich dit realiseert, moet hij dat stuk papier van de muur scheuren, het verfrommelen en in de prullenbak gooien. En nooit meer achterom kijken.