De oorzaken en symptomen van borderline persoonlijkheids­stoornis

De term ‘borderline’ beschrijft iemand die op het randje van een psychose zit; tussen controle en chaos, en die op elk moment in paniek, woede of depressie kan belanden.

De oorzaak van borderline persoonlijkheidsstoornis

Het trauma dat borderline persoonlijkheidsstoornis veroorzaakt, is net zo complex als de naam: complexe posttraumatische stressstoornis, of kortweg complexe PTSS. Iemand met een borderline persoonlijkheid is vaak een kind van gescheiden ouders, waarbij de spanning tussen de ouders een omgeving creëert vol vijandigheid, chaos, onzekerheid en angst. In veel gevallen hebben een of beide ouders zelf een persoonlijkheidsstoornis. Moeders die zelf narcistisch of borderline zijn, krijgen vaak borderline kinderen.

Dergelijke omgevingen zijn onvoorspelbaar en het kind wacht altijd op de volgende klap. De chaotische ouders bieden weinig houvast om zich veilig te voelen. Als de ouders gescheiden zijn of uit elkaar zijn, wordt het kind meestal heen en weer geslingerd tussen twee huizen. De stemmingen van de ouders zijn vaak onstabiel en beangstigend voor het kind, vooral wanneer een van de ouders borderline of narcistisch is. Als gevolg daarvan wordt het kind overspoeld door negatieve emoties en is het niet in staat om zijn gevoelens te reguleren. Het zelfbeeld van het kind wordt vernietigd en het kind verliest de continuïteit van zijn identiteit.

De borderline-mentaliteit

Gekweld door complexe PTSS en zonder een stabiel rolmodel, lijdt de borderline enorm. Hun oplossing is om de perfecte liefde te zoeken, in een poging hun innerlijke chaos te reguleren via een ‘ideale’ partner. Door liefde te vinden bij de perfecte persoon, kan de borderline zijn angst kalmeren en zijn lijden verlichten via een mooie toekomst met een geliefde die hem nooit zal verlaten.

De borderline-persoon is geneigd om mensen als totaal-goed of totaal-slecht te zien, omdat hij niet verder is gekomen dan zwart-witdenken. Wanneer hij in het positieve polariseert, zal hij zich razendsnel aan die persoon hechten. In het begin idealiseert de borderline-persoon zijn partner. De relatie is het mooiste wat hem ooit is overkomen. Zijn partner is een droom die uitkomt. Deze liefde zal zich manifesteren in een mooie toekomst vol overvloed en voorspoed.

Maar geen enkele fantasie kan de realiteit lang weerstaan. Binnen een paar weken of maanden komen de gebreken van de partner in beeld en ontstaan er barsten in de illusie. Het trauma komt weer naar boven en daagt de fantasie uit. Om het ongemak dat hieruit voortvloeit af te weren, projecteert de borderline zijn gevoelens op de partner en geeft hem de schuld. ‘Totaal-goed’ verandert in ‘totaal-slecht’ en de fase van ‘afwaarderen’ begint. De borderline bekritiseert, veroordeelt, schaamt, straft en ‘wijst’ op de gebreken van de partner. Niets wat de partner doet, is ooit goed genoeg.

Symptomen van borderline persoonlijkheidsstoornis

De belangrijkste kenmerken van borderline persoonlijkheidsstoornis zijn:

• Verlatingsangst: De borderline klampt zich vast aan anderen en eist voortdurend hun tijd en aandacht om zich veilig te voelen in de relatie.
• Versmelting: De borderline voelt zich alleen veilig als hij of zij volledig verstrikt is, in de hoop dat de ander verantwoordelijkheid neemt voor zijn of haar emoties, gedachten en beslissingen. Het is echter slechts een kwestie van tijd voordat hij of zij het zelfbeeld verliest en zich overspoeld voelt door de ander.
• Naderings-/vermijdingsgedrag: De borderline zoekt fusie met anderen en is tegelijkertijd doodsbang om verlaten te worden. Elke vermeende breuk in hun fantasie van perfecte liefde triggert hun verlatingsangst en daarmee hun mentale stabiliteit. Als de ander de borderline teleurstelt, onafhankelijk handelt of emotionele afstand creëert, trekt de borderline zich daarom abrupt terug als verdedigingsmechanisme. Ze gaan door fasen waarin ze zich diep verbonden en verliefd voelen, om vervolgens plotseling en zonder waarschuwing koel en kritisch te worden. Hoewel dit op korte termijn een gevoel van controle kan geven, dwingt de vrees voor eenzaamheid de borderline om zich weer te binden en zich opnieuw aan de ander vast te klampen. Al snel voelen ze zich overspoeld en trekken ze zich weer terug. De resulterende push/pull-dynamiek leidt natuurlijk tot voortdurende ruzies en vechtpartijen met de verwarde geliefde. De relatie wordt dan geteisterd door discussies die nergens toe leiden, emotionele uitbarstingen, bitterheid, stemmingswisselingen en chaos.
• Schommelend zelfbeeld: De borderline wisselt tussen extreem zelfvertrouwen en verlammende twijfel aan zichzelf en zelfhaat.
• Identiteitsdiffusie: De borderline heeft een zwak zelfbeeld en twijfelt constant aan zichzelf. Ze hebben een onduidelijk, wisselend zelfbeeld en veranderen hun waarden en gedrag om geaccepteerd te worden.
• Chronische leegte: Een hol gevoel van leegte is een symptoom van complexe PTSS waartegen de borderline weinig interne weerstand heeft.
• Objectonstandigheid: De borderline heeft moeite om een consistent, intern beeld van de ander te behouden. Als hun geliefde weggaat, voelt het alsof ze niet meer bestaan. Dit maakt het makkelijker voor de borderline om vreemd te gaan, en zorgt er ook voor dat ze wanhopig proberen die persoon bij zich te houden, omdat hun angst om verlaten te worden hen dreigt te overweldigen.
• Emotionele labiliteit: De borderline verdrinkt vaak in hun emoties en is onzeker over hun gevoelens. Ze hebben extreme stemmingswisselingen en kunnen schommelen tussen intense euforie en vreselijke depressies. Ze weten vaak niet goed wat ze voor anderen voelen en zijn geneigd om relaties plotseling en abrupt te beëindigen. Ze hebben een zwakke impulsbeheersing en vertonen risicovol, roekeloos gedrag. Ze hebben de neiging om hun chaotische emoties in te houden, wanhopig om ‘normaal’ te blijven en anderen geen pijn te doen, totdat ze plotseling uitbarsten in een gewelddadige woedeaanval, driftbuien krijgen en zich gedragen op een manier waar ze later spijt van hebben.
• Zelfbeschadiging: Mensen met borderline hebben vaak last van zelfbeschadiging door snijden, drugsgebruik, eetbuien en promiscue seks.
• Zelfmoordgedachten: Mensen met borderline balanceren op het randje van het doodsinstinct en spelen soms met zelfmoord als een manier om aan hun kwelling een einde te maken.
• Dissociatie: De borderline-persoon ervaart gaten in zijn geheugen. Hij verliest soms het contact met de werkelijkheid en heeft het gevoel dat overweldigende gebeurtenissen iemand anders overkomen, vooral wanneer deze gepaard gaan met schaamte of schuldgevoelens, zoals wanneer hij iemand bedriegt of verraadt. Hij kan een fictief verhaal verzinnen om zijn geheugenverlies te compenseren, in de hoop een ‘gezond’ verhaal te behouden om te voorkomen dat hij in de steek wordt gelaten of over de rand wordt geduwd.

De chaos die inherent is aan borderline persoonlijkheidsstoornis

De borderline worstelt met een ontwikkelingsachterstand. Daarom is het voor hen gemakkelijk om de hulpeloze kind of het slachtoffer te spelen. De borderline maakt zichzelf onderdanig in het bijzijn van anderen, in de hoop dat die persoon de rol van redder of ouder op zich zal nemen en hen op magische wijze zal redden of hun problemen zal oplossen. Ze hebben moeite met het aangaan van horizontale volwassen relaties. Hun onschuld en speelsheid maken hen aantrekkelijk voor anderen. Als iemand een latent redderscomplex heeft of verborgen narcisme koestert, zal hij zich aangetrokken voelen tot de borderline en de leemte opvullen. Zulke mensen spelen maar al te graag de rol van de ‘perfecte’ partner.

Het zwart-witdenken en het magische denken van de borderline zijn bedoeld om hen te beschermen tegen hun trauma. De borderline is constant op zijn hoede, ziet overal verlating en gedraagt zich daarom op een manier die ervoor zorgt dat hij verlaten wordt. Ze testen voortdurend hun geliefden en raken hun gevoelige punten om te kijken of die persoon bij hen blijft.

Samen met hun naderings-/vermijdingscycli houden borderliners hun geliefden voortdurend in spanning. De ander heeft geen idee wanneer de stemming van de borderliner zal omslaan, of wanneer en hoe de borderliner hem of haar zal beschuldigen, veroordelen, bekritiseren of gewoon in woede zal uitbarsten en zich zal misdragen. De persoon heeft meestal geen idee dat hij of zij wordt blootgesteld aan een wasmachine van zwart-witdenken, paranoia en onderdrukte woede.