Een brief aan mensen die genezen van narcistisch misbruik

Geef me een held en ik schrijf je een tragedie.
- F. Scott Fitzgerald

Net als wakker worden uit een jarenlange coma, is ontsnappen aan narcistisch misbruik als herrijzen. De betovering is verbroken en je ziet de wereld met nieuwe ogen. Het leven krijgt weer kleur, hoop sijpelt terug in je hart en voor het eerst sinds lange tijd durf je weer te dromen van een betere toekomst.

Dan is de wittebroodsweken voorbij en breekt de nacht aan. Je merkt dat de wereld zonder jou verder is gegaan, terwijl de naschokken van je beproeving weer naar boven komen. Emoties, nachtmerries en zelfs paniekaanvallen lijken uit het niets te komen. Een tijdlang worstel je met je herstel, met goede en slechte dagen, waarbij je af en toe een moment van helderheid en focus bereikt. Op andere momenten word je weer in de mist van wanhoop en verwarring gestort. De verpletterende eenzaamheid voelt alsof ze nooit zal eindigen.

Naarmate je vordert met je herstel, krijg je meer goede dagen en nemen de flashbacks af. Het lijkt alsof het ergste achter de rug is. Dit is een tijd om na te denken, om te begrijpen wat er is gebeurd. Je put troost uit het feit dat je inspanningen vruchten afwerpen. Je groeit en je geneest. Je kijkt vooruit met hernieuwde helderheid en de realisaties dringen een voor een tot je door. Je merkt dat je vroegere onschuld plaats heeft gemaakt voor een groeiend bewustzijn en wijsheid. Je wordt volwassen en ontdekt confronterende waarheden over je wereld. Je ogen gaan open.

Er komt ook iets nieuws in je naar boven, dat kort na het doorbreken van de betovering is verschenen. Je wordt nieuwsgierig naar dit ‘vreemde andere’, maar ook onrustig. Het doet je fundamenten trillen en brengt een onheilspellende waarschuwing met zich mee. Je krijgt het gevoel dat niets meer hetzelfde zal zijn, dat je op een afgrond staat. In plaats van te vluchten, voel je je echter naar binnen getrokken, naar een grenzeloos rijk vol mogelijkheden. Uiteindelijk ga je verder met je leven, maar je kunt het niet laten om af en toe een kijkje te nemen in de donkere, mysterieuze grot. Het fluistert je toe, doet je trillen en trekt je naar zich toe met zijn aantrekkingskracht. Als je echter te ver naar binnen gaat, voel je je al snel ongemakkelijk en richt je je aandacht weer op de buitenwereld met al zijn afleiding.

Wat je je nu misschien realiseert, is dat je geroepen wordt om een reis te ondernemen; een reis die je had moeten maken voordat narcisme je wereld verpestte. Ergens onderweg is wat begon met belofte en hoop, veranderd in een dystopisch, claustrofobisch doolhof zonder einde. Toch ben je weer opgedoken, klaar om de eerste stap terug te zetten naar je evolutie. Je kijkt om je heen en ziet dat er buiten een leven is dat nog niet volledig geleefd is, terwijl binnenin je de as en puin van narcistisch misbruik liggen.

Tot nu toe heb je de narcist ontmaskerd en stappen gezet op weg naar genezing. Die mysterieuze aanwezigheid in je wijst nu naar de toekomst, terwijl je diep van binnen weet dat het gevecht nog niet voorbij is. Er voelt nog steeds iets onopgelost. Toch blijft de vraag: Ga je de uitdaging aan? Misschien ben je al op weg zonder dat je het beseft. Misschien vraag je je af wat dit pad is en hoe je reis eruit gaat zien.

Joseph Campbell noemde het de heldenreis. Dit avonturenverhaal is in talloze vormen verteld, waarin een hoofdpersoon zijn huis verlaat, talloze obstakels en uitdagingen overwint en vervolgens getransformeerd terugkeert. Van Hercules tot Perseus, tot Luke Skywalker en Wonder Woman, er is geen tekort aan heldenverhalen in onze cultuur, en er zijn geen tekenen dat dit fenomeen aan populariteit inboet. Iets in deze verhalen resoneert diep in ons, en dat is niet voor niets. Dat deze verhalen zo alomtegenwoordig zijn, kan ons ongevoelig maken voor hun betekenis en ons afleiden van hun doel, namelijk het ontwaken van de held in onszelf. Maar waarom zou je op reis gaan, lijden en dan getransformeerd terugkeren? Wat is het nut ervan? En hoe verhoudt zich dit tot het moderne leven?

Een rode draad in alle heldenverhalen is tegenslag. Zonder tegenslag zou heldendom niet nodig zijn. In elke versie van deze mythe is er iets mis met de wereld. Er is een kwaad dat moet worden bestreden en overwonnen. Tirannie heeft de samenleving in zijn greep en de mensen worden geconfronteerd met vreselijke ontberingen of zelfs de dood, tenzij iemand opstaat en iets doet.

Enter de held.

Meestal wordt de held door het toeval in deze situatie geduwd of ‘uitverkoren’. Ze krijgen de roeping en weten dat ze moeten reageren. De held voelt zich nooit klaar om de uitdaging aan te gaan, maar weet instinctief dat hij het in zich heeft om zich te bewijzen – als hij bereid is om tegenslag te doorstaan. Of het nu in fictie is of in het echte leven, reageren op de roeping brengt altijd gevaar met zich mee. Helden worden niet voor niets gevierd. Ze nemen echte risico’s en dragen de gevolgen.

Voor ons is narcisme de tirannie die we moeten overwinnen. Om redenen die we later zullen onderzoeken, is het over ons gekomen en heeft het de natuurlijke orde van onze wereld verstoord. Om het te overwinnen, moeten we enorme uitdagingen aangaan. De doelpersoon van narcisme moet zijn identiteit afwerpen, afdalen in het hol van de leeuw, tegen talloze demonen vechten en vervolgens terugkeren, klaar om de wereld vanuit een hoger niveau tegemoet te treden. Een deel van je ziet hier misschien tegenop, maar een ander deel voelt zich misschien opgewonden om deze uitdaging aan te gaan. Dat is je innerlijke held die ontwaakt.

Sommige mensen zijn voorbestemd om het onbekende pad te bewandelen. Door dat te doen, testen ze hun potentieel en integreren ze de resultaten zodat ze de wereld beter kunnen dienen. Routine, doctrine en ideologie leiden allemaal af van dit doel. De held in ons is de pionier die in het onbekende springt en rijkdommen ontdekt die hij met anderen kan delen. De heldenreis is een poging om de zijwieltjes weg te halen en daarmee je eigen kracht te ontdekken.

Veel mensen kiezen ervoor om de heldenreis niet te maken en blijven in hun routine, tevreden met een eenvoudig leven. Daar is niets mis mee. Soms is het offer het niet waard, andere keren is een heldenreis niet nodig. Sommigen van ons zijn echter voorbestemd voor meer. De doelpersoon van narcisme wordt, net als een conventionele held, tegen zijn wil in de onderwereld geduwd. Misschien zijn ze ‘uitverkoren’. Wie weet? Hoe dan ook, tirannie heeft hun deur gevonden en ze hebben geen andere keuze dan de moeilijke reis uit hun benarde situatie te ondernemen. ‘No contact’ is niet genoeg; de doelpersoon van narcisme heeft het misbruik geïnternaliseerd en moet volledig transformeren om echt te kunnen bloeien.

De heldenreis is er om ons te begeleiden naar een geactualiseerd en zinvol leven. Er is geen standaardoplossing. Ieders pad is uniek en moet worden aangepast aan hun ware aard. Je losmaken van de narcist is één ding, groeien naar je hoogste potentieel is iets anders. De uiterlijke reis helpt je een leven op te bouwen dat de moeite waard is, en die wordt uitgevoerd in combinatie met een innerlijke reis naar het zelf. Zonder uiterlijke reis kan er geen innerlijke reis zijn. De twee zijn met elkaar verweven.

Zo’n onderneming moet je niet lichtvaardig aangaan. Het vereist het hart van een held, iemand die bereid is om tot het uiterste van zijn geloof te gaan - en dan nog verder. Deze moderne spirituele reis vereist dat je weggaat van huis - dat wil zeggen, je routine en comfortzone - en de diepten van je wezen ingaat. Daar zul je formidabele tegenstanders tegenkomen, zoals giftige schaamte, woede, wanhoop, verwarring, de innerlijke criticus, je verlatingstrauma en natuurlijk angst. Het onder ogen zien en overwinnen van deze ‘demonen’ is essentieel voor je succes. Op dit pad zul je ook een mysterieuze figuur ontmoeten; iemand die er altijd al was, wachtend op de komst van zijn redder. Jij bent die redder, en jij bent de mysterieuze figuur.

Zoals je snel zult ontdekken, is deze raadselachtige ‘ander’ je goddelijke essentie, die je actualisatie en groei voedt. Door je hiermee te verbinden, open je een wereld die niet alleen vol verdriet is, maar ook vol mogelijkheden. Om redenen waar je geen invloed op hebt, werd deze goddelijke figuur gevangengezet en alleen achtergelaten in de diepten van je ziel, terwijl de narcist de controle over je geest overnam. Het is deze krachtige entiteit die je tijdens je reis terug zult halen, en het zijn hun bovenmenselijke kwaliteiten die je zult integreren zodat je heelheid kunt vinden. Alleen dan kan je evolutie echt beginnen.

Zoals bij alle helden, zit in jou de blauwdruk en de middelen om te worden wie je bedoeld bent te zijn. De energie van de held zit in ons allemaal, geschonken door onze voorouders, die hun eigen reis naar de ziel hebben gemaakt om de uitdaging van hun tijd aan te gaan. We zijn hier omdat zij hun demonen onder ogen hebben gezien en hebben gewonnen. We zijn het resultaat van talloze generaties van succesvolle evolutie. Wat nu van ons wordt gevraagd, is dat we bereid zijn om onze voorouders te eren door ook de zware strijd aan te gaan. We moeten bereid zijn om uit elkaar te worden gerukt en weer in elkaar te worden gezet, om tot het uiterste te worden gedreven en opnieuw tevoorschijn te komen. Dit is geen wishful thinking, maar een echt alchemistisch en psychologisch proces. Je moet heldenverhalen niet letterlijk nemen, ze wijzen alleen maar op een noodzakelijke menselijke onderneming. Dit proces leidt tot een kosmische uitbreiding van je bewustzijn, de evolutie van je geest, lichaam en ziel, en de ontdekking van onvoorstelbare wonderen.

Elke held die zich in de onderwereld waagt, krijgt onderweg hulp. Hoewel dit de vorm kan en waarschijnlijk ook moet aannemen van een therapeut, een steungroep of een goede vriend, komt hulp ook uit onverwachte hoek. Als je in de diepten van jezelf duikt, zul je bronnen ontdekken waarvan je dacht dat alleen anderen die hadden. Je zult merken dat elke moedige daad onverwachte beloningen met zich meebrengt, omdat periodes van pijn en frustratie uiteindelijk leiden tot een openbaring of doorbraak. Met elke kleine overwinning leer je dat je pijngrens hoog is en dat er in je een organisme schuilt dat zichzelf reguleert, ondersteunt en onvoorstelbaar wijs is. Hoe meer je dit organisme leert vertrouwen, hoe verder je zult komen.

Genezing van narcistisch misbruik is geen doel op zich; we doen het om onze innerlijke bronnen vrij te maken en ze te richten op een hoger doel. Het was narcistisch misbruik dat ons in deze positie bracht, en het is de heldenreis die ons weer op het juiste pad brengt. Pas als je een groot deel van de weg hebt afgelegd, zul je jezelf echt leren kennen. Als alles achter de rug is, kom je terug met ‘het goud’. Dat wil zeggen dat je in het bezit bent van een volledig geactualiseerd zelf dat je op ongelooflijke manieren kunt inzetten. Door vanuit dit ware zelf te leven, krijg je eindelijk een gevoel van zingeving en doelgerichtheid. Dat knagende gevoel van leegte verdwijnt geleidelijk en je relaties zijn niet langer disfunctioneel en misbruikend.

Teruggekeerd van je heldenreis, zie je je oude wereld met nieuwe ogen. Je kijkt nuchter naar de rol die je hebt gespeeld in de narcistische dynamiek en ondergaat een diep verdriet, terwijl fantasie plaatsmaakt voor realiteit. Bovendien ga je de verwonding zien achter elke narcist die je tegenkomt, terwijl je een veilige afstand bewaart. Hierdoor wordt de tirannische greep van het narcisme voorgoed verbroken en kan een tijdperk van authenticiteit en hoop aanbreken.

De dystopische wereld van de narcist is gevaarlijk, maar jij hebt het vermogen om die te overwinnen. Narcisten zijn overal, altijd op zoek naar dominantie en controle. Narcissisme is een deel van de menselijke natuur, en dus ook kwaadaardig narcissisme. De magie ervan is grenzeloos.

Gelukkig voor jou geldt dat ook voor de kracht van je ware zelf.